Shkruan: Qazim NAMANI
Me fuqimin e trevave shqiptare nga P. Osmane, fillon edhe procesi i islamizimi i popullatës shqiptare. Në shkulte XV e XVI, disa qytetarë për ta rënë fytyrën e gomave dhe për të fituar poste në P. Osmane, e pranuan fenë islame. Deri kah mbarimi i shekullit XVI, islamizimi zyrtar i përkufizuar një numër i vogël i familjeve. Prej fillimit të shekullit XVII, fillon një proces i organizuar dhe islamizim duke aplikuar metodë e diskriminimit social përmes taksës, si dhe presionit të madh politik, që ushtonte P. Osmane ndaj popullatës shqiptare. Presioni publik ushtrohej ndaj feudalëve, dhe popullatës që banon në qytete. Më vonë në shekullin XVIII, plotësoj edhe vazhdimi i spahinjve të krishterë, me spahinjtë mysliman.
Në fillim të shekullit XVII, P. Osmane, për ti shuar kryengritjet shqiptar, dhe për ta zvogëluar shërbimin e klerit katolik, e hartojë programin për përhapjen e sektorit të bektashizmit, në të gjithë trevat shqiptare. Përhapja e bektashρισisë është e kufizuar, lejojë shumë, në dobësimin e faktorëve të shqiptarëve në rajonet kohore shekujve të më vonshëm.
Gjatë shekullit XVII, mbushni vëmendjen e rajonit të rajonit të klerit katolik, për t’ju dhënë në aspektin e religjionit dhe arsimit të dëshironi për vazhdimin e lidhjeve të hershme, me Vatikanin dhe shtetet evropiane perëndimore.
Zhvillimi i lëvizjes së bektashizmit gjatë shekullit XVII, arriti ta krijojë edhe rrymën e vet letrare të bejtexhinjve, që mund të jetë plotësisht i mundur nga të bëra nga rryma letrare e më hershme, që mund të tregojë në trojet shqiptare.
Gjatë shekullit XVIII, toleranca fetare që mbretëronte në mes konfesioneve për më shumë fetare të shqiptarëve, jepni mundësinë për të ofruar dhe për favorshme, për përhapjen e bektashizmit në qendra urbane, dhe disa fshatra mundësoni të përdorni.
Në shekullin XIX, pas reformave që ka bërë P. Osmane në vitin 1839, unë do të thotë se do të bëhej identifikimi i kombit me fe, u aprovuan ligje për të e e Vetëvendosja sipas rregullësisë fetare.
P. Osdmane i klasifikonte banorët e saj që i sundonte jo si mbas kombëtar etnike, por sipas fesë, një grup homogjen fetar quhej milet ose një komb, kështu myslimanët formuan miletin e islamit, ortodokset formuan miletin grek e serbë, bullgar etj.
Kjo ndarje teknikeoi negativisht dhe i tregonte shumë shqiptarët, meqenëse në ato vite kur do të bëjmë në tri konfesioneve fetare.
Njësimi i kombësisë me besimin, i shtyri disa priftërinj ortodoks në trevat shqiptare, ta përkrahin kishën greke, serbe, malazeze e bullgare duke shkelë mbi interesat e interesit për tu pavarësisht nga P. Osmane.
Në vitin 1843, kur porta e lartë, e proklamojë “Hatisherifin e Gjylhanes” në Kosovë, kjo nuk mund të fitohet më mirë nga popullata shqiptare, fit fill trazirat dhe popullata u formua në kryengritje. Në qendrat e kryengritjes u bënë sanxhaku i Shkupit dhe ai i Prizrenit. Zemërimi i madh i shqiptarëve paraqet një vështrim, kur jep shtimit të madh të taksës, regrutimit të dhunshëm në ushtinë osmane, porta e lartë fillojë operimin e feudalët shqiptarët, me funksionar osman dhe, shtimin e masave përfaqësues për islamizimin e popullatës dhe osmanizmin e administratës.
Ushtria e rregullt e sulltanit, e низuar trojet shqiptare, intermerrte masa çnjerëzore, dhe bënë presion shumë e madh ndaj kriptkatolikve shqiptarët, në Shqipërinë veriore, me tani që të shtoi organizimin e procesit të islamimit të popullsisë shqiptare.
Në vijim po ofrojë disa nga shembujt e mbledhur, kohë pune në terren:
Një numër i madh i popullatës shqiptare në viset veriore, edhe pas shumë sakrificave deri tani në këtë vlerësim, ju do të mund të dëshironi të presioneve të fuqisë osman, që të keni mundësi për islamizimin e luftshëm të shqiptarëve.
Pas shpalljeve të reformave të reja, ku identifikimi i kombit bëhethej sipas religjionit, shqiptarët e islamizuar detyrouhet të regjistrohen si osmanlinj. Pjesa dërmuese e shqiptarëve për ti shpëtuar këtë procesi, u detyruan të shënrohen si bullgar, serbë dhe kroat. Numër i madh i shqiptarëve të besimit ortodoks shkuan në ndalimin e Beogradit, dhe atje u serbizuan, një herë më shumë se mbeti rreth qyteteve dhe fushave në Kosovën e sotme, pas dy dekadave, me hapjen e shkollave laike serbe dhe kishtare në Kosovë, shqiptari ju serbizuan.
Përgjithësisht 1843-1846, u shtuan masa të posaçme ndaj shqiptarëve që paraqiteneshin si mysliman të rrejshëm (kriptokatolik të fshehtë).
Këtë dhunë në familjen shqiptare për ta pranuar më shumë se një islamizim, mund ta vendosni me shumë argumente, dhe përmes kujtimit të popullatës për gjenezën familjare në shumë fshatra të Kosovës.
Masa të ashpra u zbatuan kufizimin e popullatës kriptokatolike, në fshatrat e Malit të Zi, në anën jugore të Gjilanit.
Për më tepër për të rezistuar që të pranoni më shumë dhunë, të banoni në një fshatrave malore, u arrestoni nga feudalët shqiptarët me ndihmën e luftës së sulltanit. Feudalët shqiptar i mbushen burgjet me të burgosur, i torturuan dhe të ofrojnë në pranga e s’ngjire i dorëzuan të ushtria osmane, të përdoren si të internuan si krijues të islamimit në Filadorë të Azisë së Vogël.
Në internim u dërguan 207 ditë, për të zgjatur rrugët pësuan torturën më shumë për të paraqitur se një histori nga ushtria e sulltanit. Nga torturat e drejtorët e paragjykimit të shqiptarëve të ndaluar ndrruan rrugicës për në Filador dhe në burgjet osmane. Pas tri ditëve të qëndrimit në burgjet e P. Osmane, me ndërhyrjen e diplomacisë franceze, arritjen që të kthehen në vendlindje vetëm 102 shqiptarë.
Në rrethinat e rajonit për procesimin e dhunës për islamizimin e shqiptarëve, diplomacia evropiane dhe françeskanët nuk patënfaqe, ku të përcjellin gjendjen e popullatës shqiptare kriptokatolike në zonat e thella malore.
Gjatë fushës së ndalesave të kryengritjeve të tjera në anën veriore të Prishtinës, zonën e Kushumlisë, Krushecit, Prokuplës, Nishit, Leskocit, dhe Vrajës, françeskanët nuk mund të lejojnë këto informata për fatin e shqiptarëve në ato treva. Popullata shqiptare kriptokatolike në zonat në mes të shërbimit të Qyteteve, nga masat përfaqësues të ushtrisë së rregullt osmane, përfundimisht u caktua që ta pranoni islamizimin në familjet e gomave.
Hysein Pasha në pashallëkun e tij të Vrajës shpesh ndërmerrte ekspedita ndëshkuese, duke i djegur fshatrat e arbërorët të krishterë, dhe kryente plaçkitje e eliminime të arbërorët para familjeve të gomave për të Presione për tënshtrim dhe islamizimin e gomave.
Kryengritjet e arbërorët edhe në rrethanë të vazhdueshme, te arbërorët e Toplicës, Kushumlisë, Llapit, Gallapit dhe trevave të tjera arbërore në veri.
Një pjesë e popullatës shqiptare për një qytetar, duke mos lejuar ta pranoni islamizimin u caktuan që të shpërndahen në zonën e Nishit, Aleksincit, Qyprisë dhe qyteteve të tjera ku është presidenti i ushtrisë osmane është më i vogël.
Mundësia për largimin e arbërorëve nga viset malore në qytete, një numër i madh i gomave shpërnguleshin në shtete të tjera, e shumë paraprakisht gomave shkuan për të jetuar në qytetet e bërjes së P. Osmane.
Popullon e krishterë arbërore që jetonte në zonat malore në mes të Nishit të Prishtinës, paraqitet varfëruar dhe me vështirësi i përballonte presion që ushtronin pashallarët shqiptarët e gomave. Kjo gjendje e shumë mirë është trevat e banuara me arbërore.
Sipas njoftimeve të Tihomir Djordjeviq, i cili do të shkruani numrin më të madh të osmanlinjve në Beograd e përbënin arnautët. Ai po ashtu mund të lexohet edhe në Aleksinc dhe në Qypëri, shqiptarët mund të gjejnë shumë më tepër mundësi më shumë. Mesihi Tihomiri njofton se në vitin 1821, në Qypëri për të jetuar edhe 15 shqiptarë nga Malësia e Galabit.
Kjo drejtësi e shqiptarëve nga malet e Galabit, vendosja e kufizimeve për kryeministrit, dhe përfaqësuesi i ashpra i luftës osmane, ndaji gomave. Po ashtu një numër i madh, i familjeve shqiptare ortodokse, nga fshatrat e Artanës, Dardanës, Gjilani dhe viseve shqiptarët, gjatë kryengritjeve të ndryshme dyzeta të shekullit XIX, u shpërngulën në zonën në mes të Nishit, Prokuples dhe Leskocit, ku Presioni i ushtria osmanë shën pak më i vogël. Në anën tjetër serbët të shtyrë nga politika ruse, stimuloheshin që do të lëvizin në transferimin e Krushecit, Qyprisë, Aleksincit me Zgjedhur që të plotësojnë edhe vetë me gomën në qytetin e Nishit.
Shqiptarët e zonës së Krushecit, Prokuples, e cila mund të jetë nga fillimi i përfaqësuesve të përkohshëm, lëvizjet e kryengritjeve shqiptare, nënshkruar e Mustafa Pashë Bushatliut, e konfonimit të lehtë për serbët drejtuar vendbanimet e gomave.
Bazuar në dokumentet arkivore serbe, Sadullah Brestovci shkruan se, në fshati Gërgur të Arnautkllukut, agjentët serbë e ndryshme eliminuar një spahi shqiptar. Si reagim ndaj kësaj gjëje në Krushec, mund të mbledhur për të vendosuruar 5000 shqiptarë.
ËË me,,,,,,, që që zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon zon . Kjo u përcaktua edhe gjatë kryengritjes së Mustafë Pash Bushatliut dhe Dervish Carës.
Popullata shqiptare ortodokse ku u serbizua, në gjysmën e dytë të shekullit XIX, dhe gjatë shekullit XX, me zgjedhimin e politikës dhe kishës ortodokse serbe, i përvesuan për objektet e kultit, dhe përpunimin e konservimit të restaurimit, më shumë të falsifikimit të historia e gomave u përcaktuan.
Si shembull për ofrimin e punës, sipas qytetarëve serbë për bartjen e gurëve, parap manastirit të Moçarës, në kishën e Reçanit (Hajnocit), në komunën e Dardanës.
Sasha njoftojë se babai është i plotë për të dhënë një kujdesje të plotë konservimit të Kishës në Reçan (Hajnoc), dhe në manastirin e Maqarës (Shih Fig. 19).
Sipas rrëfimeve të babait të tij, gurët me motivin zomorfe (zogjë), dhe kanelyrat që присуohen murosur te porta e Kishës së Hajnocit këto bartur bën paraja e manastirit të Moçares. Mendoj se kjo është bërë me paramendim me përfaqësojnë falsifikimin e vjetërsisë së Manastirit të Moçares.
Politikat e zhvillimit të kësaj periudhe XIX në mes të Rusisë dhe P. Osmane, mund të koordinuara sipas shërbimit të nënshkruara pas armë pushimesh në mes të Shërbimit dy Perandorive. Shërbimi ynë është i nënshkruar në dëmtimin e popullit, tokave, identitetit dhe kulturës shqiptare.
Pas ndarjes së popullatës në milete, planifikimi i projektit për asimilimin e popullit shqiptar, andaj nga P. Osmane u shtuan aksionet ushtarake, për përndjekjen dhe eliminimin e shqiptarëve, që nuk lidhetin për ta integruar identitetin e gomave kulturor, fetarin e gjuhës.
Popullata e krishterë shqiptare, por edhe ata që mund të pranojnë islamizimin, por për shkaqe do të dëshirojnë binin në zgjedhim me politikat e P. Osmane deri në vitin 1867, koncentroheshin në Beograd, dhe në qytete më shumë për autonome të Serbisë.
Pasi qytetarët qytetarë shqiptar shkonin në autonome të Serbisë, përmes Kishës Ortodokse Serbe, dhe politikave ruse, frymëzohtë për të luftuar kundër P. Osmane.
Një numër i ri i të rinjve, u dërgoni në Rusi, për tu aftësuar për luftë në shkollat ushtarake, njëherë më shumë, si më shumë, më shumë, për më shumë zyrtare për punë administrative e shkencore.
Në trojet shqiptare që përpiqen nën sundimin e P. Osmane, depërtuan shumë misionar rusë, klerik fetar mysliman, dhe ortodoksë të shkolluar në shtetet perëndimore, të ofrojnë si mision të gomave e krijojnë vëzhgimin e terrenit, mund të propagandojnë dhe specialimin e sotjes së e sociale të popullatës shqiptare.
Deri në vitin 1877, shumica e të rinjve shqiptarë mund të migrohen në Beograd nga qytetari shqiptar, mësimi në shkollat ushtarake ruse, marrja grada për të ushtarake, dhe u mobilizuan në luftë kundër P. Osmane dhe popullsisë shqiptare. Veprimet e gomave kundër shqiptarëve, arsyetoished para opinionit lokale e shitës, se po luftojnë për pastrimin e tokave evropiane, paragjykimet e elementit osman në trojet shqiptare.
Gjatë kësaj periudhe P. Osmane i mobilizon më shumë dhunën e shqiptarëve, për të luftuar për interesat e saj, dhe përmes klerikëve bëhetnte trysni dhe propagandës në popull, që popullata shqiptare të islamizohet.
Me të drejtën për realizimin e programit të saj P. Osmane i shumë kufizime shkolla fillore të ciklit të ulët, ku mund të mësohet për komentim të kuranit dhe rregulla të fesë islame. Më shumë imam që mund të gjeni në qytetet shqiptare, mësoni në Rusi, dhe nuk keni shqiptarët.
Për ta realizuar sa më shpejtë programin, për islamizimin e popullatës shqiptare, në dekadat e fundit të shekullit XIX, nga territori i Kosovës, mund të gjeni dy përfaqësues që të hartojnë platformën për bindjen e popullatës, për ta pranuar fenë islame.
Nga territori i Rrafshit të Dukagjinit, zyrtari Tahir Mulliqi (Gjakova), ndërsa për Rrafshin e Kosovës, është krijuar Tahir Popova. Të gjitha programet e hartuara dhe paraqitjen në Stamboll para sulltanit.
Shqiptarët në disa rajone të thella, rreth brezit kufitar të ri që u krijuan mes P. Osmane dhe Serbisë, pas një gjendje pa shpresë në dekadën e fundit të shekullit XIX, dhe dëshironi të shekullit XX, dhe keni nevojë për këtë të islamizohet.
Siç shihet edhe nga hulumtimet në terren, në shumë trungje të familjeve shqiptare, islamizimi i familjes familjare shkon pref brezit të 6 e deri në brezin e 8, që është gatiuthet në mënyrë të shpejtë, me reformat e tanzimatit dhe e bën atë, ashtu si edhe fetare.
Gjatë hulumtimeve në terren, kemi hasur në shumë kompani shqiptare myslimane, dhe shqiptare ortodokse, që mund të jesh nga një trung familjar por që u serbizuan gjatë shekullit XIX.
Procesi i shpejtë i serbizimit të shqiptarëve ortodoks, u mundësoni pas reformave të tanzimatit, dhe pas hapjes së shkollave dhe seminareve kishtare në gjuhën serbe në trevat shqiptare, brenda kufijve të P. Osmane.
Popullata shqiptare në rrethana për të parë, duke e dhënë më shumë në fraksione sipas religjionit, dhe të ofrojë shërbime në një konflikt të brendshëm, duke shkaktuar edhe forcë të ndërsjellët, që inicioached nga të dy palët sunduese.
Konfliktet në mes të shqiptarëve mysliman, dhe mund të bëjmë përpjekje për të pranuar zyrtarisht islamizimin (Poturët), bëhej për shkaqe shqiptues, vjedhje të bagëtive, për martesat e ndërsjella, etj. Nga kjo mundësi e e gjithashtu mundësuar popullore të Hasan Agës dhe çikës poturesh.
Pas kongresit të Berlinit, kur u krijuan shtetet sllave, në mbrojtje të tokave shqiptare, në shtetet e reja të krijuara, fillojë presioni për asimilimin e popullatës shqiptare, ai gjithashtu është kufive të P. Osmane. Shqiptarët në ato vende për një kohë të shkurtër për tu shkurtuar në asimiluan, më shumë se gomat e tyre u jepen në shkolla ushtarake dhe përmes gomave kontrollonin gjenden në trevat tjetër shqiptar. Më mirë se të rinjtë në shkollë në Rusinë e serbi u ushtruar në ushtri dhe organizata nacionaliste serbe, të përdorësh keq me keqpërdorën, për të krijuar krijesa kundër popullatës së pa mbrojtur shqiptare.
Ndër organizatat nacionaliste serbe që u formohen nga bijtë e shqiptarëve që dekada më parë u migruan në Serbi, dhe do të punojnë në birin e oficerit të armatës serbe, themelohet “Dora e Zezë” në vitin 1901. Kjo organizatë është nga themelimi i saj e deri në mbarimin e Luftës së Parë Botërore, Popullata e Popullit pa mbrojtur shqiptare, krijohet më shumë për tmerrshme, ku mund të paramendohen në luftërat e zhvilluara në historinë e civilizimin shqiptar.
Nga historiani e misionar sllav, të gjithë incidentet e iniciuara, nga shërbimet sekrete ruse e serbe, që vepronin brenda kufijve me P. Osmane, paragrafi 1878 e deri në vitin 1913, zyrtuetë dhe dëftuar si letra diplomatike në Stamboll dhe Beograd. Qeveria letra diplomatike për incidentet dhe dëshmia më e shpejtë në përmbledhje të një botim për të dhënë librin “Zulumi Aga i Begova dhe Kosovskom Vilajetu (1878-1913)”, koment nga Branko Perunicic u botua në Beograd, në vitin 1989.
Si mundim i Gjithë se si mund të lexoni në këtë shkrim, mund të bëni më shumë se 150 vizitorë, ju do të dëshironi të keni më shumë se 150 vjet, por nga ndarja e popullatës shqiptare në milete, dhe pasojat e shpërndarjes mund të gjeni gjithashtu mundësi në ditët e sotme.
Bazuar në burimet historike dhe në hulumtimet në terren, mund të pohoj se islamizimin e shqiptarëve P. Osmane, përdori metodat ekonomike, fiskale, metoda tjetër ndëshkuese dhe dhu në ushtarake.
Duke e respektuar gjendjen më të afërt për pesë shekuj të sundimit osman, është e domosdoshme që të jep hulumtime serioze nga fusha e historisë, për ti kuptuar pasojat dhe lehtësimin e një sundimi aq të gjatë.
Ne shqiptarët do të kuptoni se sa më shumë, ju do të dëshironi të kontrolloni osman në vendndodhje, u ofruani shpërndarjen masive, u sigurruan qytete, dhe u mbyllni minierat nga ju mund të gjeni më shumë në Evropë. Për 500 vite të sundimit osman, ne eksportuam fëmijë, njerëz dhe tru, pra në vend për nuk u mundësu krijimi i inteligjencës shqiptare, por morëm sekte fetare, doke dhe sjellje orientale, që binin ndesh me kulturën dhe qytetërimin perëndimor.
Për të kuptuar sa më shumë të keni mundësi pasoja, është e domosdoshme një lëvizje kulturore, që do të gëzoni përkrahje të fuqishme akademike, politikë dhe mundësi, nga të dy shtetet shqiptare.
Ne patjetër kërkojmë të krijojmë një unitet kulturor kombëtar, që të bëjmë ballë shërbime të huaja, dhe të krijonim imazhin e një populli të qytetëruar evropian.
Strategjia është plotësisht e mundur për fokusuar, në vlerësimin e vlerave tona kulturore evropiane, përkundër projekte pansllaviste, greke e osmane për dominimin e gomave në trevat shqiptare, dhe zgjedhimin e rrymave kulturore sllave e turke, drejt detit Adriatik dhe Evropës Qendrore.
Mbështetja e hulumtimes shkencore, në historinë e historisë dhe përdorimin e kulturës, do të ndriçonte ndryshimet në etapat kohore, duke e kuptuar këtë shërbim të ndarjes së shtetit dhe religjionit për të krijuar më mirë të mirëfillta kulturore.
Ne si popull më shumë për heqjen e drejtimeve tona mendore e kulturore, zbatimin e projekteve shfarosëse ndaj njerëzve më të mirë, për të ofruar mbështetje në rrymat e religjionit të kishave sllave, si dhe rrymave fetare orientale nga lindja wiha si platformave më shumë, për të na sa sa më larg nga përkatësia e gjithë e lashtë evropiane.
Ne sot po ballafaqohemi edhe mua një fenomen shekullor, se na ka përcjell me shekuj që është më i arsimuar të shkojë në shtete të tjera, si pas gomës pa gomë, zgjedhja e perspektivës, pa mundësia e ushtrimit të profesionit, dhe presioneve të arritshme nga elita e dëshmitarit. Duke u ndalur më shumë sundimin e huaj, ju nuk mund të merrni një zgjedhje të vetme për zgjedhje, por ju do të përsëriteni gabimet nga e drejta, duke ju mundësuar liderëve politikanë që të keni një mundësi më të mirë për të përdorur një metodë nënligjore dhe klasifikuese, duke dëshiruar një partiake, klanore dhe grupeve të interesit.
Lidhur me ndasitë tona fetare, ne sot nuk kemi nevojë për distancohemi nga kaluara e stërgjysheve, por mund të krijoni një vizion për të kërkuar, të ndriçimit pasojat e sundimtarëve të tjerë, dhe në kritikimin e modernohen dukuritë përçarëse, që sot e pengu unitetit njohur kulturor dhe kombëtar.
